Anemia to chyba najczęstszy problem, z którym borykają się rodzice i sam pośpieszalski. I jak już wam pisałam wcześniej (kliknij tutaj) lekarze doskonale powinni znać standard leczenia i profilaktyki anemii u wcześniaków.
Ale leczenie to jedno, ale jego skutki uboczne to drugie.
I o ile lekarz zleci leczenie i czeka na efekty, o tyle skutki uboczne tegoż leczenia spadają tylko na rodziców. Ci, z kolei, najczęściej nie są uprzedzani o problemach z tym związanych. A jest ich całkiem sporo, większość się powtarza u każdego wcześniaka, który dostaje żelazo.
Zatem z pełną odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że obok standardu leczenia anemii suplementacją żelaza, jest też standard jej skutków ubocznych, o których warto wiedzieć.
Bo, że większość wcześniaków ma analogiczne problemy podczas przyjmowania preparatów żelaza, wybitnie przypadkiem być nie może.
Na szczęście lub nieszczęście z tymi skutkami ubocznymi jest tak, że ich występowanie oraz natężenie ich objawów bywa różne i zależy od tolerancji organizmu. Są dzieci, które nie doświadczają tych niedogodności, są i takie - jak moja córka, które przerobiły ich cały wachlarz w najintensywniejszych odcieniach.
Oto i gotowa lista najczęściej obserwowanych przypadłości:
Zacznijmy od końca.
No niestety, doustne przyjmowanie żelaza wpływa negatywnie na kolor szkliwa. Niech nie zwiodą was zapewnienia producentów preparatów żelaza, że jest inaczej, bo w znamienitej większości taki efekt jest obserwowany.
Dotychczas nie wyjaśniono mechanizmu powstawania przebarwień zębów związanych ze spożywaniem związków żelaza. Uważa się, że są za to odpowiedzialne nierozpuszczalne sole żelaza. Powstają one w wyniku reakcji z siarkowodorem wytwarzanym przez bakterie wiążące się z błonką nabytą, występującą fizjologicznie na powierzchni zębów.
Przebarwienia zębów mogą być skutkiem przyjmowania preparatów zawierających pirofosforan żelazowy, kompleks wodorotlenku żelaza (III) z polimaltozą oraz chlorek żelaza. Na przykład ich występowanie obserwowano u 2,5% dzieci przyjmujących preparat pirofosforanu żelaza. Należy podkreślić, że 22% dzieci podawano ten lek razem z sokiem pomarańczowym.
Natomiast występowanie przebarwień po stosowaniu preparatów zawierających fumaran żelaza oraz kompleks wodorotlenku żelaza (III) z polimaltozą potwierdzono w badaniach in vitro.
Powstawaniu przebarwień zębów sprzyjają w sytuacji suplementacji żelazem zaniedbania higieniczne oraz chropowatość szkliwa związana z chorobą próchnicową lub jak było w naszym przypadku dysplazją szkliwa, erozją spowodowaną częstym spożywaniem kwaśnych produktów pokarmowych i soków czy chorobą refluksową.
Niestety często zaleca się przyjmowanie preparatów żelaza z sokami lub witaminą C (u dzieci często podawaną w postaci płynnej), co może zwiększać ryzyko przebarwień.
Ważne jest zatem dokładne szczotkowanie zębów po przyjęciu preparatu, podawanie leku przez słomkę, jeśli to możliwe, i unikanie czynników powodujących erozję zębów. [5,6]
A to akurat bardzo łatwo wytłumaczyć, bo większość preparatów na okropny, często metaliczny, smak. Wiem, bo sama je próbowałam, po niektórych miałam odruch wymiotny. Tylko jeden, dosłownie JEDEN był w smaku OK. Więc co się dziwić takim maluszkom...
Choć może wyglądać to nieciekawie, to jest najmniejszym utrapieniem na tej liście i raczej do niegroźnych niedogodności, z pełną odpowiedzialnością, zaliczam.
Z czego to wynika?
A no z faktu, że tylko część żelaza ulega wchłonięciu przez organizm (dodam niewielka cześć) resztę trzeba wydalić. I ten ciemny kolor to jest własnie to - niewchłonięte żelazo. Dodam, że tylko jeden preparat, a przerobiliśmy wszystkie dostępne w Polsce i za granicą, nie powodował takich objawów, no ale wynika to z jego specyficznej budowy.
No i tutaj odpowiedź, kochani, też jest bardzo prosta - żelazo niestety sprawia pewne problemy podczas suplementacji.
Analogicznie jak punkt wyżej, powód jeden - duża dawka żelaza. Bo ta przechodząc przez układ pokarmowy, sprawia, że pojawić się może ból (dyskomfort - taki termin zazwyczaj stosują medycy), a jak dodamy do tego spowolnienie perystaltyki jelit i często spotykaną dyschezję (o której pisałam tutaj) u wcześniaków - to pojawia się problem pod tytułem - boli mnie brzuch, chce zrobić kupę i nic nie idzie.
Co wtedy robi niemowlę? Napina się, podkurcza nóżki - a nóż to pomoże. Widzicie noworodki też są dość mądrymi istotkami, intuicyjnie wiedzą co zrobić, by sobie ulżyć.
Dlaczego tak uważam?
Zastosuję proste porównanie - kobiety będą je doskonale rozumiały. Sławne bóle miesiączkowe - zapewne większość z was miała je choć raz, co wtedy moje panie robiłyście? Ciepły termofor na brzuch i zwinięcie w precelek, czyli podkurczenie nóg - to dokładnie ten sam mechanizm. Dodam - skuteczny mechanizm.
Ta dość spora dawka żelaza sprawia, że jedzenie przechodzi wolnej w jelitach, układ pokarmowy jest obciążony nie tylko jedzeniem, ale i żelazem, którego trochę musi wchłonąć, więc i perystaltyka spowalnia.
A jak masa jedzenia w jelitach przesuwa się wolnej to i dość łatwo może dochodzić o zatwardzenia. Dlaczego? Dlatego, że organizm z tej masy jedzenia pobierze zbyt dużo wody i po prostu nastąpi jej zagęszczenie.
Zanim udało nam się znaleźć ten właściwy preparat (niestety tutaj tylko metoda prób i błędów jest skuteczna) to przerobiliśmy cały wachlarz niemiłych skutków ubocznych. Najpoważniejszym z nich było całkowite zatrzymanie perystaltyki jelit - nie szło nic - ani kupa, ani gazy. W tamtym czasie miałam noworodka, który walił głową w poduszkę, bo takie miał boleści brzucha. I uwierzcie, nawet nasza pediatra, gdy to widziała była równie przerażona jak my. Było poważnie, ale udało się nam wyjść z tego.
Dlatego zawsze będę mówiła, że jeśli suplementacja żelazem nosi za sobą dużo niedogodności dla niemowlaka, to warto rozważyć zastosowanie innego preparatu.
Ja miałam przygotowaną całą paletę działań, jedne metodyczne, naukowe, inne intuicyjne, wynikające raczej z matczynej troski.
Większość wcześniaków poza żelazem dostaje też inne leki, witaminy, probiotyki etc, co również dla ich brzucha obojętne nie jest. Sama się przekonałam, że stosowana przez nas witamina D oraz jeden z probiotyków okazały się również być sprawcą dość sporych bólów brzucha, zaś jeden z preparatów na gazy powodował ulewania, które tryskały niczym fontanna.
Dlatego jestem zdania, że wszelkie preparaty, jakie stosować musimy w kuracji naszego wcześniaka, należy podawać z wielką uwagą. W wielu przypadkach warto robić notatki czy obserwacje, bo w sumie tylko metodyczne podejście do tematu pozwoli wyeliminować to, co nie służy dziecku i umożliwi znalezienie zamiennika, który już tych fatalnych skutków ubocznych będzie miał mniej.
Mam nadzieję, że teraz po tej lekturze łatwiej wam zrozumieć skąd wynikają niepokojące zachowania waszego wcześniaka podczas podawania mu pewnych preparatów.
Jeśli macie jakieś pytana to śmiało możecie do mnie pisać. Jeśli będę potrafiła to z pewnością pomogę.
[1] Adcock K.G., Hogan S.M.: Extrinsic Iron Staining in Infant Teeth from Iron-Fortified Formula and Rice Cereal. J. Pediatr. Pharmacol. Ther., 2008; 13 (3): 162–165
[2] Addy M., Moran J.: Mechanisms of stain formation on teeth, in particular associated with metal ions and antiseptics. Adv. Dent. Res., 1995; 9 (4): 450–456
[3] Kumar A., Kumar V., Singh J. i wsp.: Drug-induced discoloration of teeth: an updated review. Clin. Pediatr. (Phila), 2012; 51 (2): 181–185
[4] Nordbo H., Eriksen H.M., Rolla G., Attramadal A., Solheim H.: Iron staining of the acquired enamel pellicle after exposure to tannic acid or chlorhexidine: preliminary report. Scand. J. Dent. Res., 1982; 90 (2): 117–123
[5] Naude S., Clijsen S., Naulaers G., Daniels H., Vanhole C., Devlieger H.:Iron supplementation in preterm infants: a study comparing the effect and tolerance of a Fe2+ and a nonionic FeIII compound., J Clin Pharmacol. 2000 Dec;40(12 Pt 2):1447-51.
[6] Jackowska T., Sapała-Smoczyńska A., Kamińska E.: Ocena tolerowania preparatu żelaza Actiferol fe® u dzieci z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Dev. Period Med., 2015; XIX: 2217
[7] Pani S.C., Alenazi F.M., Alotain A.M., Alanazi H.D., Alasmari A.S.: Extrinsic tooth staining potential of high dose and sustained release iron syrups on primary teeth. BMC Oral Health, 2015; 15: 90
[8] Gómez-Ramírez S., Brilli E., Tarantino G., Muñoz M.; Sucrosomial® Iron: A New Generation Iron for Improving Oral Supplementation. Pharmaceuticals (Basel). 2018 Oct 4;11(4), E97.
[9] Elli L., Ferretti F., Branchi F., Tomba C., Lombardo V., Scricciolo A., Doneda L., Roncoroni L.: Sucrosomial Iron Supplementation in Anemic Patients with Celiac Disease Not Tolerating Oral Ferrous Sulfate: A Prospective Study. Nutrients. 2018 Mar 9;10(3), E330.