Zespół Stresu Pourazowego (PTSD)

Rzeczywistość rodziców wcześniaków - Zespół Stresu Pourazowego (PTSD)

Wczesny poród to nie tylko trauma biologiczna dla dziecka, ale również wydarzenie o potencjale traumatycznym dla jego rodziców.

Matki wcześniaków doświadczają znacznie częściej objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD) i stresu rodzicielskiego. W przypadku porodów terminowych, PTSD stwierdza się u mniej niż 8 % rodzących w ciągu 6 tygodni po porodzie i odsetek ten zmniejsza się w czasie [1].

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku matek wcześniaków. Mamy dzieci urodzonych przedwcześnie zdecydowanie częściej doświadczają traumy związanej i z samym porodem, i z tym, z czym muszą się mierzyć tuż po narodzinach - realiach oddziału intensywnej terapii neonatologicznej.

W badaniach występowania tego zjawiska wykonanych przez zespół Goutaudiera [2] według zrewidowanej skali wpływu zdarzeń (IES-R) 77% czyli prawie 8 na 10 matek wcześniaków doświadcza Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD). Z kolei wyniki prac zespołu Shaw wskazują, że aż 1/3 matek otrzymała diagnozę PTSD miesiąc po wypisie ze szpitala [3]. Co jest bardziej zatrważające, badacze wskazują, że poziom stresu pourazowego u matek wcześniaków nie maleje wraz z upływem czasu [4] co w dalszej konsekwencji może prowadzić do rozwinięcia stresu rodzicielskiego.

Niewiele jest literatury dotyczące PTSD u ojców wcześniaków, ale wydaje się, że objawy stresu pourazowego są skorelowane wśród par. Występowanie ostrego stresu u mężczyzn jest związane z nasileniem objawów stresu pourazowego u ich partnerek. Także mniej bezpieczny styl więzi między rodzicami wcześniaka czy brak zadowolenia ze wsparcia udzielanego przez partnera są związane z wyższym poziomem stresu pourazowego. Wykazano, że objawy PTSD i depresji, zarówno u kobiet jak i mężczyzn, są ze sobą znacząco skorelowane [5].

Dlaczego o tym piszę posiłkując się literaturą naukową?

• Bo wciąż ten temat jest bagatelizowany i w kontekście opieki okołoporodwej praktycznie nie istnieje.
• Bo na wielu oddziałach polskich szpitali personel medyczny ma nikłą wiedzę w tym temacie.
• Bo zdecydowanie częściej będzie się słyszało o depresji poporodowej niż Zespole Stresu Pourazowego (PTSD).
• Bo w przypadku mam wcześniaków to własnie PTSD jest dominującym zjawiskiem.
• Bo położne podczas patronażu nie zawsze mają właściwe wskazówki dla mamy i jej najbliższych dotyczące PTSD. Dodam, jeśli patronaż w ogóle będzie miał miejsce, bo niestety często mamy wcześniaków się najzwyczajniej na niego nie łapią (SIC!).

Czym zatem jest Zespół Stresu Pourazowego (PTSD)?

To nic innego jak zespół ciężkich objawów stresowych związanych z przeżyciem traumatycznych wydarzeń. Dla jednych mam to może być sam poród, dla innych ciężka walka ich dziecka o życie, otarcie się o śmierć własną.

Piśmiennictwo ukazuje, że u matek dzieci urodzonych przedwcześnie mogą wystąpić symptomy charakterystyczne dla wspomnianego zespołu stresu pourazowego, takie jak: obsesyjne myśli, nawracające wspomnienia, ataki paniki, koszmary senne, unikanie miejsca związanego z traumą, unikanie relacji z dzieckiem [6].

Mamy dotknięte PTSD długo nie mogą otrząsnąć się po traumatycznym wydarzeniu i bardzo trudno jest im samodzielnie wrócić do normalnego funkcjonowania, o ile w ogóle samodzielnie jest to możliwe.

Dlatego tak ważne jest otoczenie profesjonalną opieką nie tylko noworodka, ale także jego najbliższych. W przypadku PTSD pomoc fachowca jest jedyną wskazaną opcją postępowania. Dlatego jeśli zaobserwujecie u siebie lub świeżo upieczonej mamy wcześniaka podane na infografice zachowania skorzystajcie ze wsparcia fachowca. Często przy PTSD na samym początku może okazać się również pomocna farmakoterapia, ale wierzcie mi, że są takie leki, które z powodzeniem można łączyć z kpi czy kp.

Czy PTSD u matki może mieć wpływ na rozwój dziecka?

Okazuje się, że tak.

Badnia Pierrehumbert i wsp. wskazują na związek występowania objawów PTSD u matek z trudnościami w samoregulacji u małych dzieci: wzorcami jedzenia i spania. Zdaniem badaczy jednym z istotnych predyktorów tych trudności były właśnie nasilone objawy PTSD u matek [7].

Feeley i wsp. dowiedli również, że kobiety z większym nasileniem objawów PTSD były mniej wrażliwe i efektywne w interakcji z własnym dzieckiem [8]. Zaś wyniki badań Salonen'a, Leopla i Vauras'a jasno wskazały, że ta mniejsza wrażliwość matek wpływała na gorsze umiejętności samoregulacji zachowania u dzieci [9].

Warto wspomnieć również o badaniach Barratt'a, Roach'a, i Leavitt'a, którzy zaobserwowali, że matki zdrowych wcześniaków były w stosunku do nich bardziej kontrolujące, gdy porównywano ich zachowania do zachowań matek dzieci urodzonych o czasie, o podobnym rozwoju poznawczym i emocjonalnym co badanych wcześniaków [10].

Do podobnych wniosków doszedł zespół Forcada-Guex sugerując, że matki dzieci przedwcześnie urodzonych, charakteryzujące się wysokim nasileniem objawów PTSD, są bardziej kontrolujące i tworzą zniekształconą więź [11].

Nadopiekuńczość oraz wysoki poziom lęku u matek wcześniaków również zdaniem polskich badaczy może utrudniać tworzenie atmosfery sprzyjającej optymalnemu rozwojowi dzieci [12].

W jakim kierunku powinny iść wysiłki związane z pomocą rodzicom zmagającym się z PTSD?

W kontekście przytoczonych wyżej danych istotne wydaje się optymalne wsparcie rodziców dzieci urodzonych przed czasem. Jak zauważają specjaliści jest to o tyle ważne, że zaburzenie to jest związane z negatywnymi zmianami w rozwoju przywiązania pomiędzy matką a dzieckiem i w samym rozwoju dziecka [13].

Randomizowane badania przeprowadzone na grupie rodziców wcześniaków, opisane przez zespół Shaw [14], wskazują, że już krótkotrwała terapia rodziców sprawiła, że doświadczyli oni istotnego obniżenia objawów depresji, PTSD oraz rodzicielskiego stresu. Warto zatem, aby specjaliści pracujący z wcześniakami: lekarze neonatolodzy, rehabilitanci, logopedzi, pedagodzy, psychologowie, zdawali sobie sprawę z częstotliwości nasilenia objawów pourazowych u matek wcześniaków i byli przygotowani do ich identyfikowania.

Również i zdaniem polskich badaczy holistyczna opieka nad wcześniakiem i jego rodzicami to klucz, który nie tylko łagodzi negatywne skutki porodu przedwczesnego ale wpływa na budowanie się prawidłowych więzi z dzieckiem [15].

To jest moim zdaniem kierunek, którym należy podążać.

Włączenie wsparcia rodziców jako istotnego elementu systemowej profilaktyki prawidłowego rozwoju dziecka - to jest moim zdaniem to, nad czym powinniśmy się pochylić. Mam jednocześnie świadomość, że przy aktualnym stanie służby zdrowia i ogromny załamaniu w psychiatrii polskiej, to o czym piszę, na ten moment, jest jedynie marzeniem.

Na dziś pozostają nam zatem inicjatywy oddolne, jak chociażby wioski wsparcia, które tworzymy wspólnie z regionalną społecznością rodziców wcześniaków oraz poradnictwo prywatne.

Pewnym światełkiem w tunelu wydaje się być tutaj wprowadzenie obowiązku zatrudnienia psychologa na każdej polskiej porodówce. Niemniej jednak mam świadomość, że takie działanie to jedynie zaklejanie plasterkiem głębokiej rany w naszym systemie ochrony zdrowia.

Stąd mój apel - Drodzy Rodzice, jeśli przytłaczają Was codzienne obowiązki, jeśli nie jesteście w stanie sprawnie funkcjonować lub jeśli znacie taką osobę zgłoście się do fachowca.

Psycholog, psychoterapeuta, psychiatra są tymi osobami, które w tej sytuacji mogą pomóc. Nie wstydźcie się korzystać z ich wsparcia. Bywa ono nieocenione, pozwala względnie szybko wrócić do równowagi i oglądać swój świat z odpowiedniej perspektywy.